Συναισθήματα: η πολύτιμη εσωτερική μας πυξίδα
“Your emotions are meant to fluctuate, just like your blood pressure is meant to fluctuate. It’s a system that’s supposed to move back and forth, between happy and unhappy. That’s how the system guides you through the world.” ~Daniel Gilbert
Σύμφωνα με έναν από τους πολλούς και διαφορετικούς ορισμούς του, το συναίσθημα είναι μια πολυσύνθετη, υποκειμενική συνειδητή εμπειρία η οποία χαρακτηρίζεται κυρίως από ψυχικές καταστάσεις, σωματικές και ψυχικές εκφράσεις και βιολογικές αντιδράσεις και συνδέεται με μια ισχυρή παρόρμηση για συμπεριφορά (Χουντουμάδη & Πατεράκη, 2008).
Μπορεί αυτός ο ορισμός όσο και άλλοι ορισμοί του συναισθήματος, να συμπεριλάβουν την πραγματική του ουσία; Είναι ποτέ δυνατόν να μπορέσουμε να ορίσουμε με λόγια και ακρίβεια μια κατάσταση η οποία πρωτογενώς βιώνεται και δεν νοείται παρά δευτερογενώς; Ακόμα και αν αναγκαστικά αφήνουμε πολλά κομμάτια έξω, είναι αρκετά αυτά που μπορούμε να πούμε για τα συναισθήματα και η αξία τους μεγάλη.
Η συναισθηματική εμπειρία σύμφωνα με την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία έχει άμεση σχέση με την εμπρόθετη φύση μας, με το γεγονός δηλαδή ότι έχουμε πάντοτε συναίσθηση κάποιου πράγματος (van Deurzen, 2011). Σύμφωνα με τον Heidegger, βρισκόμαστε πάντοτε σε μια διάθεση μέσα στον κόσμο, πράγμα το οποίο αποτελεί χαρακτηριστικό της ανθρώπινης κατάστασης και άρα είναι πανανθρώπινο. Η διάθεση που βρισκόμαστε κάθε φορά, επηρεάζει τον τρόπο που ανοιγόμαστε προς στον κόσμο και ο τρόπος αυτός είναι καθαρά υποκειμενικός (Wheeler, 2011; Existential Therapy, 2014).
Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία δεν διαχωρίζει τα συναισθήματα σε εγγενώς θετικά ή αρνητικά. Εναλλακτικά, θεωρεί πώς όλα τα συναισθήματα, τόσο τα δύσκολα όσο και τα πιο επιθυμητά έχουν την ίδια αξία και σημασία. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν λογαριάζει τις δυσκολίες που μπορούν να προκαλέσουν στη ζωή τα πιο δύσκολα συναισθήματα αλλά περισσότερο δημιουργεί ένα χώρο όπου τα συναισθήματα αυτά μπορούν να βιωθούν, να εναγκαλιστούν και να διερευνηθεί το νόημά τους για αυτόν που τα βιώνει (Existential Therapy, 2014). Τα συναισθήματα μας θυμίζουν τι έχει σημασία για εμάς και τις αξίες μας. Μας βάζουν στο κέντρο της ύπαρξής μας και μας προσφέρουν τη δυνατότητα αλλά και την αναγκαιότητα της δράσης, της ευθύνης και της επιλογής (van Deurzen, 2011).
Όταν νιώθουμε “αρνητικά” συναισθήματα όπως θλίψη, θυμό, άγχος, συνήθως κατηγορούμε τον εαυτό μας που νιώθει έτσι το μόνο που θέλουμε είναι αυτά τα συναισθήματα να εξαφανιστούν το συντομότερο δυνατό. Το μόνο σίγουρο είναι ότι αυτή η στάση, όχι μόνο δεν βοηθά στο να υποχωρήσει η δυσφορία αλλά έχει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα. Την ενισχύει και την διατηρεί.
Σκεφτείτε ένα μικρό παιδί να κατακλύζεται από μεγάλα συναισθήματα. Πόσο μπορεί να το τρομάζουν ή να το αναστατώνουν. Κλαίει, θυμώνει, δεν ξέρει ακριβώς τι του συμβαίνει. Σκεφτείτε τη στάση ενός ενήλικα απέναντι σε αυτά. Τι θα συμβεί αν το μαλώσει, του φωνάξει ή ακόμα το χτυπήσει. Θα φύγουν τα αρνητικά συναισθήματα; Θα ηρεμήσουν ή θα πολλαπλασιαστούν; Φανταστείτε τώρα μια διαφορετική στάση. Τον ενήλικα να έρχεται στο ύψος του παιδιού, να το αγκαλιάζει και να του λέει ότι είναι εδώ για αυτό, ότι αναγνωρίζει ότι του συμβαίνει κάτι δύσκολο. Αναρωτιέται τι μπορεί να του συμβαίνει και τι νιώθει και το βοηθά να το καταλάβει ονοματίζοντας το, δίνοντας του έτσι χρόνο, ασφάλεια και κατανόηση. Πώς νομίζετε ότι θα νιώσει το παιδί μετά από αυτό;
Οι περισσότεροι άνθρωποι μεγάλωσαν σε περιβάλλοντα που τα δύσκολα συναισθήματα δεν χωρούσαν και δεν έλαβαν την κατανόηση αυτή ώστε να μάθουν κι εκείνοι να αναγνωρίζουν την αξία τους και να τα διαχειρίζονται. Μπορούν όμως πια σαν ενήλικες να λάβουν οι ίδιοι αυτόν τον ρόλο προς τους εαυτούς τους, σπάζοντας τον φαύλο κύκλο που από γενιά σε γενιά πέρασε και σε εκείνους.
Μπορείτε λοιπόν να ξεκινήσετε δίνοντας εσείς οι ίδιοι αυτήν την κατανόηση και την αγκαλιά στον εαυτό σας. Όταν έχουμε μεγάλα και δύσκολα συναισθήματα νιώθουμε συνήθως ευάλωτοι και μικροί μπροστά σε αυτα και στα γεγονότα που τα προκάλεσαν. Μια επικριτική και αυστηρή στάση το μόνο που θα καταφέρει είναι να μας τοποθετήσει σε μια ακόμη πιο ευάλωτη και δύσκολη θέση. Τόσο συναισθηματικά όσο και στην πράξη. Θα θολώσουμε και θα αμυνθούμε, είτε με το να κλειστούμε στον εαυτό μας, είτε με το να επιτεθούμε και τελικά θα τα αποφύγουμε. Μια στάση όμως κατανόησης, αναγνώρισης και συμπαράστασης σε αυτό που μας συμβαίνει θα μας βοηθήσει να ηρεμήσουμε, να καθαρίσει το μυαλό μας και να μπορέσουμε με ψυχραιμία στη συνέχεια να δράσουμε.
Τα συναισθήματα είναι ένα εσωτερικό βαρόμετρο που μας βοηθά να αναγνωρίσουμε τι έχει για εμάς σημασία, τι επιθυμούμε, τι φοβόμαστε, τι έχουμε πραγματική ανάγκη. Είναι σημαντικό να τα λαμβάνουμε υπόψη μας σαν την δική μας προσωπική πυξίδα που κάτι έχει κάθε φορά να μας πει και ακούγοντάς την να μας καθοδηγεί μέσα στον κόσμο.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
Deurzen, E. Van (2011) Skills in Existential Counselling & Psychotherapy. London: Sage. Zahavi, D., (2010). Shame and the exposed self. In Webber, J., Reading Sartre: On phenomenology and existentialism. London: Routledge.
Existential Therapy (n.d.). Emotion, Experience, and Embodiment. Retrieved November 27, 2013, from http://www.existential-therapy.com/special_topics/emotion.htm
Wheeler, M., (2011). "Martin Heidegger", The Stanford Encyclopaedia of Philosophy (Winter 2011 Edition), Edward N. Zalta (ed.). Retrieved November 27, 2013 from <http://plato.stanford.edu/archives/win2011/entries/heidegger/>.